Ξενικοί ονομάζονται οργανισμοί κάθε είδους οι οποίοι εισάγονται σε οικοσυστήματα έξω από την γεωγραφική περιοχή που ζουν. Η μετακίνηση ξένων ζωϊκών και φυτικών οργανισμών δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο. Ενώ ορισμένα είδη συντελούν θετικά στο περιβάλλον, άλλα είναι επιζήμια για αυτό.
Η εισαγωγή ξενικών ειδών στα θαλάσσια οικοσυστήματα γίνεται μέσω της ναυσιπλοΐας, των φυσικών ή τεχνητών διαύλων, της υδατοκαλλιέργειας, αλλά και μέσω “δραπέτευσης” από ενυδρεία και ερευνητικά ιδρύματα.
Υπολογίζεται ότι το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών οφείλεται στη ναυσιπλοΐα μέσα από το θαλάσσιο έρμα των πλοίων και την επικάθιση οργανισμών όπως τα οστρακοειδή στα ύφαλα των πλοίων και γενικότερα στις εξωτερικές τους επιφάνειες.
Το θαλάσσιο έρμα των πλοίων περιέχει πολλούς θαλάσσιους οργανισμούς. Μόλις το έρμα ελευθερωθεί στο περιβάλλον, οι οργανισμοί αυτοί εισέρχονται στο οικοσύστημα, όπου ανταγωνίζονται με τους υπάρχοντες εκεί οργανισμούς για τροφή. Στη Μεσόγειο, μετά το έρμα οι υδατοκαλλιέργειες αποτελούν τον δεύτερο κυριότερο παράγοντα μεταφοράς ξενικών ειδών. Για παράδειγμα, ψάρια που χρησιμοποιούνται σε ιχθυοκαλλιέργειες για εμπορικούς λόγους, ορισμένες φορές “δραπετεύουν” και εξαπλώνονται στο θαλάσσιο περιβάλλον.
Οι φυσικοί ή τεχνητοί θαλάσσιοι δίαυλοι αποτελούν ακόμη ένα μέσο εισαγωγής ξενικών ειδών. Από το 1869 που ανοίχθηκε, η διώρυγα του Σουέζ αποτελεί είσοδο για την εισαγωγή πληθώρας ξενικών ειδών από την Ερυθρά Θάλασσα στη Μεσόγειο. Ειδικά τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στη Μεσόγειο και τις ελληνικές θάλασσες σημαντική εισροή θερμόφιλων θαλάσσιων οργανισμών γεγονός που οφείλεται στην κλιματική αλλαγή και την άνοδο της θερμοκρασίας των επιφανειακών νερών της θάλασσας.
Τροπικά είδη όπως το δηλητηριώδες ψάρι Lagocephalus sceleratus έχουν εισέλθει στη Μεσόγειο και έχουν εξαπλωθεί και στις ελληνικές θάλασσες. Οι αλλόχθονοι οργανισμοί, όπως ονομάζονται αλλιώς τα ξενικά είδη δεν γνωρίζουν σύνορα! Μόλις βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες και γίνουν μέρος της πανίδας του οικοσυστήματος είναι δύσκολο να εξαλειφθούν!
Ακολουθούν 3 παραδείγματα εισαγωγής ξενικών ειδών στο θαλάσσιο περιβάλλον:
- Dreissena polymorpha (zebramussel): Προερχόμενο αρχικά από τη Μαύρη Θάλασσα και την Κασπία, το είδος αυτό μυδιού έχει κατορθώσει να εξαπλωθεί σε πολλές θαλάσσιες περιοχές του κόσμου, από τη Σουηδία μέχρι τη Βόρειο Αμερική μέχρι εισήλθε στα τέλη. Η εμφάνιση απομονωμένων πληθυσμών του μυδιού 1986 στη λίμνη St. Claire και η ταχεία εξάπλωσή του σε όλες τις κοντινές λίμνες δείχνει την ικανότητα του είδους να μεταφέρεται μέσω εμπορικών πλοίων και σκαφών αναψυχής. Ειδικά στη Βόρειο Αμερική οι πολυπληθείς αποικίες του μυδιού Dreissena polymorpha έχουν προκαλέσει μεγάλες επιπτώσεις στο θαλάσσιο οικοσύστημα όπως μείωση και εξάλειψη του αριθμού των ενδημικών πληθυσμών των μυδιών. Επιπλέον, λόγω του μικρού τους μεγέθους τα μύδια φράζουν τους σωλήνες νερού δημιουργώντας σοβαρές επιπτώσεις σε πόλεις, εργοστάσια, λιμάνια και υδροηλεκτρικούς σταθμούς, το ετήσιο κόστος των οποίων σύμφωνα με την Αμερικανική Ακτοφυλακή ανέρχεται στα 5 δις δολάρια ΗΠΑ.
- Caulerpa Taxifolia: Είναι ένα “επιθετικό” θαλάσσιο φύκι του Ινδικού Ωκεανού ευρέως διαδεδομένο για τη χρήση του ως διακοσμητικό φυτό σε ενυδρεία. Ένα στέλεχος του φυκιού αυτού ξέφυγε από το ενυδρείο του Ωκεανογραφικού Μουσείου του Μονακό το 1984 και εισήχθη στη Μεσόγειο Θάλασσα όπου μέχρι τώρα έχει καλύψει χιλιάδες εκτάρια του πυθμένα της θάλασσας σχηματίζοντας πυκνές μονοκαλλιέργειες, οι οποίες εμποδίζουν την εγκατάσταση και εξάπλωση των ενδημικών φυκιών και περιορίζουν σημαντικά την ανάπτυξη θαλάσσιας ζωής και την παραγωγή των αλιέων. Η Ποσειδωνία, ενδημικό μακρόβιο φυτό της Μεσογείου Θάλασσας με αργό ρυθμό ανάπτυξης σχηματίζει λιβάδια στο θαλάσσιο βυθό αποτελώντας έναν από τους σημαντικότερους βιότοπους για πολλά θαλάσσια είδη. Όμως τα τελευταία χρόνια τα λιβάδια Ποσειδωνίας αντιμετωπίζουν τεράστιο πρόβλημα από την εξάπλωση της Caulerpa taxifolia, που την έχει εκτοπίσει από εκτεταμένες θαλάσσιες περιοχές της Μεσογείου!
- Lagocephalus sceleratus: Πρόκειται για είδος ψαριού που προέρχεται από την Ερυθρά Θάλασσα και εισήλθε στα νερά της Μεσογείου μέσω της διώρυγας του Σουέζ. Το ψάρι αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία εξαιτίας μιας τοξίνης (τετραδοτοξίνη) που περιέχει σε διάφορα μέρη του σώματός του, η οποία σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να είναι και θανατηφόρα για τον άνθρωπο σε περίπτωση κατανάλωσή του. Στις ελληνικές θάλασσες, η παρουσία του Lagocephalus sceleratus έχει καταγραφεί στο Κρητικό Πέλαγος και το Νοτιοανατολικό Αιγαίο. Χαρακτηριστικά του γνωρίσματα είναι τα 4 δόντια που έχουν τη μορφή ράμφους, το σχήμα του που είναι σαν τορπίλη, οι δύο ασημένιες λωρίδες στις πλευρές του σώματός του και το χρώμα της ράχης του που είναι γκριζωπό με σκούρα στίγματα.
«Φά το πριν τα φάει» ή αλλιώς «Pick the Alien»
Τα θαλασσινά που επιλέγουμε να καταλήγουν στο πιάτο μας μπορεί να αποτελούν μέρος της λύσης για την προστασία της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Η προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων ξεκινάει από το πιάτο σου!
Η iSea δραστηριοποιείται ήδη από το 2019 και προωθεί την κατανάλωση βρώσιμων θαλάσσιων ξενικών ειδών με στόχο τη μείωση του πληθυσμού τους και τη μείωση των επιπτώσεων από την εξάπλωσή τους στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Pick the Alien» περισσότεροι από 3000 καταναλωτές στις Κυκλάδες και στα νησιά του Ιονίου ενημερώθηκαν το 2019 και το 2020 για τις επιπτώσεις των θαλάσσιων ξενικών ειδών και είχαν την ευκαιρία να τα δοκιμάσουν για να αξιολογήσουν τη γευστική τους αξία. Παράλληλα επετεύχθη συνεργασία με ένα μεγάλο αριθμό εστιατορίων με στόχο να εισάγουν τα ξενικά είδη στο μενού τους (παρακάτω μπορείς να βρεις όλα τα συνεργαζόμενα εστιατόρια).
Ξενικά Eίδη των Ελληνικών Θαλασσών (PDF)
Στόχοι της iSea για το 2023
Το πρόγραμμα για το 2023 αλλάζει και διευρύνεται, περιλαμβάνοντας ένα μεγάλο αριθμό δράσεων σε όλη τη χώρα. Στόχος της iSea αποτελεί η προώθηση της κατανάλωσης των ξενικών ειδών που ταυτόχρονα θα συνδυάζεται με την αντικατάσταση εμπορικών αυτόχθονων ειδών που οι πληθυσμοί τους μειώνονται μέσα από τη δημιουργία μιας συμμαχίας όλων των εμπλεκομένων (αλιέων, ιχθυοπωλείων, εστιατορίων).
Το πρόγραμμα υλοποιείται από την iSea, με τη συνεργασία του Πανεπιστήμιο Πατρών University of Patras και του University of Plymouth, και την υποστήριξη και συνεργασία του Blue Marine Foundation, του Argolic Environment Foundation, του Ionian Environment Foundation και του Cyclades Preservation Fund -CPF.
Πρεσβευτής της καμπάνιας, ο Πρόεδρος του Νέου Ινστιτούτου Καταναλωτών, κ. Νικόλαος Μήττας
Your Turn!
Αν έχετε να προσθέσετε κάτι ακόμη ή απλά να μοιραστείτε τη δική σας εμπειρία, αφήστε το προσωπικό σας σχόλιο!